GVK'nun ikinci kısmının sekizinci bölümü ek maddelerde yatırım indirimini açıklamıştır.
Ticari ve zirai kazançları üzerinden vergiye tabi mükelleflerin yaptıkları yatırımlar aşağıdaki şartlar dahilinde kazançlardan indirilir.
(i) Indirimin uygulanacağı ticari ve zirai kazanç bilanço esasına göre tesbit edilmiş olmalıdır.
(ii) Yapılan yatırımlar kalkınma planları ve yıllık programlarda belirtilenlerden Maliye Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığı tarafından müştereken seçilen sektör veya konularda yapılmatıdır.
(iii) Yapılan yatırım ticari ve sınai yatırımlar için en az 120 milyar TL., zirai yatırımlarda en az 24 milyar TL. olmalıdır. Kalkınmada öncelikli yörelerde bu tutarların yansı dikkate alınır.
(iv) Yatırıma başlamadan önce Hazine Müsteşarlığına başvurularak gerekli bilgi ve belgelerin verilmiş ve yukarıda belirtilen şartların mevcut olduğu tasdik edilmiş, Yatırım Teşvik Belğesi alınmış olmalıdır.
Maliye Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığınca belirlenecek usul ve esaslar dahilinde Yatırım Teşvik Belgesi aranmaksızın yapılacak yatırımlar da yatırım indirimine konu olabilecektir.
Yatırım Teşvik Belgesi aranmaksızın yatırım indirimi uygulanacak yatırım miktarlarına (iii) bendinde belirtilen miktarları aşmaması ve bu miktarların yarısından az olmaması gerekir. Söz konusu miktarlar, yöreler ve sektörler itibariyle ayrı ayrı belirlenir.
(v) Yatırım tasdik edilmiş bulunan şartlar ve süreler dahilinde yapılmış olmalıdır.
Tasdik edilen şartlarda meydana gelecek değişikliklerni ve sürelerde doğacak gecikmelerin vukuundan itibaren üç ay içinde Hazine Müsteşarlığına bildirilmesi ve onayının alınması şarttır.
Yatırım indirimi yukarıda belirtilen şartlara sahip yatırımlarla ilgili bina, makine, tesisat, araç ve benzeri amortismana tabi aktif değerlerin yeni olanlarının maliyet bedelleri üzerinden hesaplanır.
Aktif değerlerin yeni olmasından maksat bunların yurt içinde veya dışında daha önce hiç kullanılmamış olması, yurt dışında kullanılmamış ise makine ve tesislerin ithalinin Hazine Müsteşarlığı tarafından uygun görülmesi şarttır.
Personel lojmanları inşa ve tefrişi, arsa veya arazi tedariki,.yedek parça temini, esas proje dışında tesisat, makina, araç alınması ile ilgili harcamalara indirim uygulanmaz. Inşa edilmşi olarak veya inşa halinde satın alınan binaların satın alma bedeli üzerinden yatırım indirimi yapılamaz.
235 sayılı GVK genel tebliği ile yatırımın tamamlayıcısı durumunda olan ve global listede yer alan bilgisayar programları yatırım indirimine konu harcama kapsamına alınmıştır.
1994 yılında teşvik belgesine bağlanan yatırımlarda bina harcamaları yatırım indiriminden faydalanamaz. 1.1.1995 tarihinden sonraki bina harcamaları yatırım indirimine konudur.
Yatırım indirimi oranı, indiriminden faydalanacak yatırım tutarının % 40'ıdır. Bakanlar Kurulu, kalkınmada öncelikli bölgelerde yapılan yatırımlar ile kalkınma planı ve yıllık programlarda özel önem taşıdığı beİirtilen sektörlerde yapltan yatırımlar için indirim nisbetini % 100'e, 250 milyon ABD doları karşılığı Türk Lirasını aşan sınai yatırımlarda % 200'e kadar artırmaya veya kanuni nisbetten aşağı olmamak üzere yeniden tesbit etmeye yetkilidir. Organize sanayi bölgelerinde ve kalkınmada öncelikli yörelerde yatırım indirimi oranı % 100'dür.
Yatırım indiriminin uygulanmasına, yatırım teşvik belgesinin alındığı tarihte beyanname vermek süresi geçmemiş hesap döneminden itibaren başlanır ve indirimden faydalanacak miktarı ulaşılıncaya kadar devam olunur. Araştırma, plan ve proje masrafları ile arazi temini için yapılan giderler hariç olmak üzere, yatırımla ilgili her türlü harcama yatırıma başlandığını gösterir.
Her yatırım için faydalanılacak indirim tutarı, o yatırım içerisinde yer alan indirimde faydalanabilecek aktif değerlerin kıymetleri toplamına yatırım teşvik ve yatırım indirimi belgesinde yazılı olan indirim oranının uygulanması suretiyle hesaplanır.
Birden fazla yatırım teşvik ve indirim belgesi almış mükelleflerin safi kazancının yetersizliği dolayısıyla önceki yıllarda tamamen uygulanmamış, olan eski yatırımlarla ilgili indirim tutarının bulunması halinde önce bu indirimler ondan sonra yeni yatırımlarla ilgili indirimler, önceki dönemlerde yapılan ve indirilemeyen tutarların bulunması halinde ise bir yıl sonra yapılacak yatırımlarla ilgili indirimler uygulanır.
Yatırım indirimine konu olan aktif değerlerin topluca satışı veya devri halinde, eğer komple tesislerde yatırım tamamlanmış ise, diğerlerinde kullanım ve üretime başlanmış ise satıcı yönünden bir muamele yapılmaz. Komple tesislerde yatırım tamamlanmadan, diğerlerinde kııllanılma ve üretime başlamadan yatırım indirimine konu aktif değerlerin topluca satışı veya devri halinde yatırım indirimi sebebiyle zamanında tahakkuk ettirilmemiş olan vergiler tahakkuk ettirilerek satıcıdan tahsil olunur.
Yatırım indiriminden kısmen faydalanmış veya hiç faydalanmamış aktif değerlerin kısmen veya tamamen satılması veya devredilmesi durumunda satın veya devir alan, yatırım indiriminden faydalanır. Daha önceki indirimden hiç faydalanılmamış olması durumunda, faydalanılacak miktar, satan veya devir edene tanınan yatırım indirimi miktarına ve satın ve devir alanın faydalanabileceği indirim nisbetlerine göre hesaplanır. Aktif değerler için daha önce yatırim indiriminden faydalanılmış ise, satın veya devir alan aynı değer üzerinden hesaplanacak bakiye indirim kısmından faydalanır. Ancak bu bakiye kısım bahis konusu aktif değerler için daha önceki istifade edilmiş indirimlerin satın veya devir alanın istifade edebileceği orana göre hesaplanacak indirimden çıkarılması suretiyle bulunacak miktarı aşamaz.
Yatırım indirimine konu aktif değerlerin yatırımla güdülen gaye dışında yatırımın herhangi bir safhasında parça parça satılması veya yatırım indirimi şartlarında herhangi birinin ihlali halinde, yatırım indirimi sebebiyle zamanında tahakkuk ettirilmemiş vergiler ve cezalar satan veya şartları ihlal edenden tahsil edilir.
Teşvik belgeli yatırımlarda yapılması öngörülen ve önceki hesap dönemi kazancına ilişkin olarak yatırım indirimine konu edilen yatırım harcamalarının ön görülen tutarın % 10'unu geçen bir oranda düşük olması halinde, eskiden yapılan yatırım harcaması dolayısıyla zamanında tahakkuk etmemiş vergiler tecil faizi ile birlikte cezasız tahsil edilir.
Ek 6. maddeye göre, mükellefler, yatırım indirimi ile ilgili muhasebelerini yatırım indiriminden istifade ettikleri miktarların seneler itibariyle takibini mümkün kılacak şekilde tanzim ederler. Her yıl istifade edilen yatırım indirimi miktarı yıllık beyannamelerde ayrıca gösterilir.
Bu durumda, her yıl edinilen aktif değerler ile yıllık kazançtan düşülecek indirim miktarları defterlerde yıllar itibariyle ayrı ayrı gösterilecektir. Yatırım birden fazla hesap döneminde tamamlanması halinde her yıl tamamlanan kısım özel hesaplarda gösterilir. Yatırım indirimine konu aktiflerin işletmede aynı neviden olan ve yatırım indirimine konu olmayan veya daha evvel indirimden faydalanmış bulunan diğer aktiflerden ayrı olarak gösterilmeleri gerekir.
Yatırım indirimine konu aktiflerin envanteri yapılırken bunların maliyet bedeli ile değerleneceği Ek. 3. maddede belirtilmiştir.
4108 sayılı kanunla Yatırım Indirimine endeksleme uygulaması getirilmiştir. Zarar veya kârın yetersizliği ile indirilemeyen yatırım indirimi tutarı izleyen yıllarda yeniden değerleme oranı ile endekslenebilir. Teşvik belgesiz yatırımlarda endeksleme yapılamaz.
GVK'nun Ek 1,2,3 ve 4 nolu maddelerinde yapılan değişiklikle yatırım indirimi, teşvik belgeli yatırımlar için, gerek cari yılın öngörülen yatırım harcamaları üzerinden hesaplanmaktadır. Teşvik belgesiz yatırımlarda yatırım indirimi beyannamesi verilen yıl içinde fıilen yapılan harcama üzerinden hesaplanmaktadır.
Yapılan yatırım harcamalarının kazancın yetersizliği nedeniyle indirilemeyen kısmı, izleyen yıllarda VUK hükümlerine göre belirlenen yeniden değerleme oranında arttırılarak dikkate alınacaktır. 1.1.1998 tarihinden sonra alınan yatırım teşvik belgeleri kapsamında yapılan yatırım harcamalarının indirilemeyen kısmı için yeniden değerleme uygulamasında üç yıllık sınırlama kaldırılmış olmaktadır.
Bunlarla ilgili vesikaların, hesapların saklanması, envanter defterinin ayrı bir yerinde envanter kayıtlarından ayrı olarak gösterilmesi en uygun davranıştır.
Zirai işletmelerde suni gübreleme ve ilaçlama masrafları gider yazılabileceğinden bilançonun aktifinde yer almazlar.
Yatırım indirimini muhasebeleştirirken Kurumlar Vergisi beyannamesinde yer aldığından sadece nazım hesaplar kullanılabilir. Her yıl faydalanılan yatırım indirimi miktarı aşağıdaki yevmiye maddesi ile muhasebeleştirilecektir.
___________________ / __________________
900 BORÇLU NAZIM HESAPLAR 15.000.000.000
900.01 20×1 yılı Yatırım İndirimi
901 ALACAKLI NAZIM HESAPLAR 15.000.000.000
901.01 20×1 yılı Yatırım İndirimi
Karşılığı
20×1 yılı Yatırım indiriminin kaydı
___________________ / __________________
Daha doğru bir uygulama olarak faydalanılan yatırım indirimi miktarı her yıl asli hesaplarda gösterilir. Ayrıca yatırım indirimi belgesine göre faydalanılacak toplam indirim tutarı nazım hesaplarda gösterilebilir.
___________________ / __________________
654 KARŞILIK GEDİRLERİ 15.000.000:000
654.04 Yatırım İndirimi
549 ÖZEL FONLAR 15.000.000.000
549.04 Yatırım İndirimi Karşılığı
20X1 yılı Yatırım indiriminin kaydı
___________________ / __________________
___________________ / __________________
900 BORÇLU NAZIM HESAPLAR 75.000.000.000
900.04 Yatırım İndiriminden Alacaklar
901 ALACAKLI NAZIM HESAPLAR 75.000.000.000
901.04 Yatırım İndirimindan Borçlar
Yatırım indiriminin tahakkuku
___________________ / __________________
Bunlardan başka, yatırım indiriminden faydalanılacak aktifler yatırım indirimi tamamlanıncaya kadar normal aktiflerden ayrı olarak "Yatırım İndirimine Tabi Aktifler” veya "Yapılmakta Olan Yatırımlar'" hesabında gösterilmelidir.
