Rüknettin KUMKALE
Yeminli Mali Müşavir
Türk Ticaret Yasası Yönünden
Limited şirketler kurulurken, bir şahıs işletmesini devir alarak kurulabilecekleri gibi sonradan sermaye artırımlarında bir şahıs işletmesini devir alabilirler. Bu durumda şahıs işletmesinin sahibi veya ortakları, limited şirkete işletmelerinin öz sermayesi kadar paya sahip olacaklardır. Şahıs işletmesinin sahipleri limited şirkette bu işletmenin öz sermayesinden daha fazla tutarda pay sahibi olabilirler ancak daha az miktarda pay sahibi olamazlar.
Türk Ticaret Yasası’nın 404. Maddesi’ndeki hüküm bu bahis için de geçerli bulunmaktadır. Bu sebeple aynî sermaye karşılığında sahip olunacak hisseler iki yıl geçmedikçe başkasına devir edilemeyecektir.
Gelir Vergisi Yasası Yönünden
Gelir Vergisi Yasası’nın 81/2 Maddesi bu konuyu değişik yönden açıklık getirmekte olup, sözü edilen Yasa hükmüne göre bir şahıs işletmesinin bir sermaye şirketine vergilendirilmeden dönüşebilmesi için bilanço usulüne göre defter tutması gerekmektedir.
Gelir Vergisi Yasası’nın konumuz ile ilgili olan Vergilendirilmeyecek Değer Artış Kazançları başlıklı 81. Maddesi şu hükümleri taşımaktadır.
“Aşağıdaki Yazılı Hallerde Değer Artışı Kazancı Hesaplanmaz Ve Vergilendirilmez :
1. Ferdi bir işletmenin sahibinin ölümü halinde, kanunî mirasçılar tarafından işletmenin faaliyetine devam olunması ve mirasçılar tarafından işletmeye dahil iktisadî kıymetlerin kayıtlı değerleriyle (bilanço esasına göre defter tutuluyorsa bilançonun aktif ve pasifiyle bütün halinde) aynen devir alınması.
2. Kazancı bilanço esasına göre tespit edilen ferdi bir işletmenin bilançosunun bir sermaye şirketine aktif ve pasifiyle bütün halinde devrolunması, devir alan şirketin bilançosuna aynen geçirilmesi ve devredilen ferdi işletmenin sahip veya sahiplerinin şirketten, devir bilançosuna göre hesaplanan öz sermayesi tutarında ortaklık payı alması (Bu ortaklık payını temsil eden hisse senetlerinin nama yazılı olması şarttır.).
3. Kollektif ve adi komandit şirketlerin bu maddenin (2) numaralı bendinde yazılı şartlar dahilinde nev’i değiştirerek sermaye şirketi haline dönüşmesi (Kollektif ve adi komandit şirketlerin şekil değiştirerek anonim şirket haline dönüşmesi halinde şekil değiştiren kollektif ve adi komandit şirketlerin ortaklarının anonim şirketteki ortaklık paylarını gösteren hisse senetlerinin nama yazılı olması şarttır.)”
Gelir Vergisi Yasası’nın bu hükmüne göre vergiden muaf olarak devir yapılabilmesi için aranılan şartlar şunlardır.
• Kazancı bilanço esasına göre tespit edilen ferdi bir işletmenin bilançosunun bu sermaye şirketine aktif ve pasifiyle devir olması gerekmektedir.
• Devir alan şirketin bilançosuna, devir olunan şahıs işletmesinin bilançosu aynen geçmelidir.
• Devir edilen şahıs işletmesini sahip veya sahiplerinin şirketten devir bilançosuna göre hazırlanan öz sermaye tutarında ortaklık payı alması zorunludur.
Ferdi işletmelerin sermaye şirketlerine devir ve dönüşümleri, Gelir Vergisi Yasası’nın 81/2 Maddesi’ne tam uygun olarak yapıldığı taktirde değer artış kazancı hesaplanması yapılmayacak ve bu devir vergiden muaf olacaktır. Aksi takdirde, 81/2 Madde’ye aykırı olarak yapılacak devir işlemleri, Gelir Vergisi Yasası açısından vergiye tabi olacaktır.
Bu işlemler neticesinde devir alınan ferdi işletme aktifi ve pasifi ile Limited Şirket içinde yok olduğundan, bu ferdi işletmenin borcu ve alacağı da Limited Şirkete geçmektedir.
Katma Değer Vergisi Yasası Yönünden
Kazancı bilanço esasına göre tespit edilen ferdi bir işletmenin Gelir Vergisi Yasası’nın 81/2 Maddesi’ne göre tüm aktif ve pasif ile birlikte bütün olarak bir sermaye şirketine devir edilmesi halinde bu devir Katma Değer Vergisi Yasası’nın 17/4 Maddesi gereğince Katma Değer Vergisi’nden istisna olmaktadır. Bu şartlara aykırı olarak yapılacak devir Katma Değer Vergisi’ne tabi olacaktır.
Katma Değer Vergisi Yasası’nın 17/4 Maddesi’ndeki istisna hükmünden yararlanabilmek için ferdi işletmenin aktif ve pasifiyle bütün halinde bir sermaye şirketine devri, Gelir Vergisi Yasası’nın 81/2 Maddesi’nin öngördüğü şartlar dahilinde olmalıdır.
Katma Değer Vergisi Yasası’nın 17/4-c Maddesi aşağıya alınmıştır.
“c) (4684 sayılı Kanun’un 19/A maddesiyle değişen bent Yürürlük; 03.07.2001) Gelir Vergisi Kanunu’nun 81’inci Maddesi’nde belirtilen işlemler ile Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre yapılan devir ve bölünme işlemleri (Bu kapsamda vergiden istisna edilen işlemler bakımından Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 30 uncu Maddesi’nin (a) bendi hükmü uygulanmaz. İşlem sonunda faaliyetini bırakan, bölünen veya infisah eden mükelleflerce yüklenilen ve indirilemeyen vergiler, faaliyete başlayan veya devir ve bölünme sonrasında devredilen veya bölünen kurumların varlıklarını devralan mükellefler tarafından mükerrer indirime yol açmayacak şekilde indirim konusu yapılır.), “
Buna aykırı olarak yapılacak diğer bütün devirlerde Katma Değer Vergisi Yasası açısından vergi alınması ile karşılaşılacaktır.
Örneğin;
Ferdi bir işletmenin kapatılıp, elinde bulunan makinelerin tamamının veya bir kısmının yeni kurulan bir Limited Şirkete devredilmesi halinde istisna söz konusu olmayacak, makinalar gerçek satış bedelleri ile, gerçek satış bedeli söz konusu değil ise, Katma Değer Vergisi Yasası’nın 267. Maddesi’nde gösterilen hükümler çerçevesinde makinelerin emsal bedeli üzerinden Katma Değer Vergisi alınacak ve bu devir ancak fatura kesmek şeklinde gerçekleştirilebilecektir. Fatura kesilmesi durumu olduğuna göre de devir olan makinelerin işletmede kayıtlı değerleri ile fatura bedelleri arasındaki farkın da Gelir Vergisi’ne tabi olacağı açıktır.
Devir Alınacak Şahıs İşletmesinin Öz Sermayesinin Tespit Ettirilmesi
Devir alınacak şahıs işletmesinin öz sermayesinin tespiti için, işletmenin ticari ikametgahının bulunduğu yerdeki Ticaret Mahkemesi’ne şahıs işletmesinin sahibi tarafından başvurulur.
Ticaret Mahkemesi, atayacağı bilirkişi vasıtası ile işletmenin öz sermayesinin tespitini yaptırır.
Bu durumda ;
– Devir alınacak olan şahıs işletmesinin (Limited Şirkete Dönüşecek) öz sermayesini tespit eden mahkemenin bilirkişi atadığına ilişkin kararı,
– Bilirkişinin mahkeme tarafından tasdik edilen raporunun tarih ve numaraları anasözleşmeye yazılmalıdır.
Anasözleşmedeki Sermaye Maddesinin Tanzimi
Şahıs işletmesinin devir alınarak bir limited şirkete ortak olunması durumunda yeni oluşan limited şirketin ana sözleşmesinin sermaye maddesi sermaye koyan ortakların konumlarına göre değişik durumlar arz etmektedir.
a. Yeni şirketin sermayesinin tamamının, devir alınan şahıs işletmesi ortaklarının, bu şahıs işletmesindeki sermayesinden oluşması.Bu durumda, yeni oluşturulan limited şirketin sermayesinin tamamı şahıs işletmesinden gelen ayni sermayeden meydana gelmektedir.
b. Yeni şirketin sermayesinin tamamının devir alınan şahıs işletmesi ortaklarının, bu işletmedeki paylarından ve buna ek olarak koyacakları nakdi veya ayni sermayeden oluşması.
Bu durumda yeni oluşturulan limited şirketteki payların oranı, devir alınan işletmedeki pay oranları üzerine işletme sahiplerinin ek olarak koyacakları nakdi veya ayni katkı ile meydana gelir.
c. Yeni şirketin sermayesinin bir kısmının, devir alınan şahıs işletmesi sahiplerinden, bir kısmının ise yeni gelecek ortakların koyacakları nakdi veya ayni sermayeden oluşması.
Bu durumda yeni oluşturulan limited şirketin sermayesi, devir alınan işletme sahiplerinin sahip oldukları ayni sermaye payları ile dışarıdan yeni gelecek kişiler tarafından konulacak nakdi veya ayni sermayeden meydana gelir.
d.Yeni şirketin sermayesinin bir kısmının devir alınan şahıs işletmesi sahiplerinin sahip oldukları ayni sermaye paylarından ve gene bu kişilerin koyacakları ayni veya nakdi sermaye ile yeni gelecek ortakların koyacakları nakdi veya ayni sermayeden oluşması.
Bu durumda, yeni oluşturulan limited şirketin sermayesi, devir alınan şahıs işletmesi sahiplerinin sahip oldukları ayni sermaye paylarının yanına, gene şahıs işletmesi sahiplerinin ek olarak koyacakları ayni veya nakdi sermayeden ve dışarıdan yeni gelecek kişiler tarafından konulacak nakdi veya ayni sermayeden meydana gelir.
Örnek:
Bir şahıs işletmesinin devir alınarak bir limited şirkete ortak olunması ile ilgili örnek madde şu şekilde düzenlenmiştir.
Şartlar:
1. Şahıs işletmesi ortağı 10.000.- YTL sermaye ile devir olmaktadır. (A)
2. Şahıs işletmesi ortağı 2.000.- TL nakit (A)
3. Yeni Limited şirkete ayrıca dışarıdan gelen bir kişi (F) 3.000.- YTL nakit, bir kişi (G) ise 5.000.- YTL ayni sermaye getirmektedir. (Ortak F+G)
Örnek Anasözleşme Maddesi:
Şirketin sermayesi 20.000.- YTL kıymetindedir. Bu sermaye her biri 25.- YTL kıymetinde 800 hisseye ayrılmıştır.
Bu sermaye aşağıdaki şekilde tamamen taahhüt edilmiştir.
1. Ortağın Adı ve Soyadı: A. Hisse Adedi: 480 Adet
Aynî Sermaye: 10.000.- YTL
Nakdi Sermaye: 2.000.- YTL
Toplam Sermaye: 12.000.- YTL
2. Ortağın Adı ve Soyadı: F. Hisse Adedi: 120 adet
Ayni Sermaye: Yok
Nakdi Sermaye: 3.000.- YTL
Toplam Sermaye: 3.000.- YTL
3. Ortağın Adı ve Soyadı: G. Hisse Adedi: 200 adet
Aynî Sermaye: 5.000,- YTL
Nakdi Sermaye: Yok
Toplam Sermaye: 5.000.- YTL
Bu sermayenin 5.000,- YTL’si nakit 15.000,- YTL’si ise ayni olarak karşılanmıştır. Nakdi sermayenin tamamı taahhüt edilmiştir. Nakdi sermayenin 1/4’ü tescil tarihinden itibaren en geç 3 ay içerisinde, kalanı ise …/…./…., …../…./…. tarihlerinde /tarihide ödenir. Sermaye taahhüt borçları ortaklar kurulunun alacağı kararlar dairesinde ve tüm ortakların yazılı olurları alınmak suretiyle belirtilen tarih/tarihlerden önce istenebilir.
Aynî sermayenin 10.000,- YTL’lik kısmı Türk Ticaret Yasasının 303. maddesine göre bütün aktif ve pasifi ile birlikte devir alınan ………… Ticaret Sicili Memurluğu’nun ……………. sicil numarasında kayıtlı (A) ferdi işletmesinin öz varlığını teşkil etmiş olup, ferdi işletmenin öz varlığı …………. Asliye Ticaret Mahkemesinin …./…./…….. tarih ve ………./………. Esas ve ………./………. karar sayılı kararı ve .…/…./…… tarihli bilirkişi raporu ile tespit edilmiş bulunmaktadır.
Ayni sermayenin 5.000,- TL’lik kısmı ise Ortak G tarafından konulmuş olup değeri …………… Ticaret Mahkemesi’nin …../…../……./ tarihli ve ……../……… Esas ve ……../……… karar sayılı kararı ve …../…../…… tarihli bilirkişi raporu ile tespiti edilmiş bulunmakta olup, Türk Ticaret Yasası’nın 303. Maddesi’ne göre iş bu limited şirkete sermaye olarak konulmuştur.
Aynî sermaye karşılığında sahip olunulan paylar Türk Ticaret Yasası’nın 404. Maddesi hükümlerine göre şirketin kuruluşundan itibaren iki yıl geçmedikçe başkasına devir edilemez. Ferdi işletmenin bütün borç ve alacakları işbu limited şirket bünyesinde aynen devam edecektir.
Anasözleşmenin Noter Tarafından Onaylanması
Mahkeme’den bilirkişi raporunun alınmasından sonra hazırlanan ana sözleşme kurucu ortaklar tarafından noter’de imzalanacak ve bu ana sözleşme noter tarafından onaylanacaktır.
Ticaret Sicili Memurluğu’na Müracaat
Yukarıda sözü edilen işlemler tamamlandıktan sonra şirketin bağlı bulunduğu Ticaret Sicili Memurluğu’na müracaat edilir.
Müracaat Sırasında Şu Belgelerin Eklenmesi Gerekmektedir:
– Ticaret Sicili Memurluğu’na Hitaben Dilekçe (Sicil No Ve Ünvan Belirtilecek, Şirket Yetkilisi Tarafından İmzalanacak)
– 3 Adet Kurucuların imzaları noterce onaylanmış Anonim Şirket Anasözleşmesi
– 2 Adet Yeni Ünvana Göre Hazırlanmış İmza Beyannamesi
– Yeni Giren Ortak var ise 2’şer Adet İkametgah Ve Nüfus kağıda Sureti ile vergi numaraları
– Kurucuların arasında tüzel kişilerin bulunması durumunda; Tüzel kişilerin yetkili organlarınca alınmış iştirak kararlarının noter tasdikli bir örneği,
– 2 Adet devir olan Şahıs işletmesinin özvarlığının tespitine ilişkin bilirkişi raporu ve mahkemenin bilirkişi atama kararı,
Tescil ve İlan
Şirketin kuruluşu için Ticaret siciline baş vurulduğu zaman Ticaret Sicili memurluğu devir alınan şahıs işletmesinin kaydını silerek Limited Şirketin tescil’ini yapacak ve ana sözleşmeyi ilan için Türkiye Ticaret Sicili Gazetesine gönderecektir.
Vergi Dairesine Müracaat
Vergi Usul Yasası’nın İşe Başlamayı Bildirme başlıklı 153. Maddesi’ne 4884 sayılı Kanun’un 12’nci Maddesi’yle eklenen ve 17.06.2003 tarihinde yürürlüğe giren madde “ Ticaret sicili memurlukları, Kurumlar Vergisi mükellefi olup da Türk Ticaret Kanunu’nun 30’uncu Maddesi uyarınca tescil için başvuran mükelleflerin başvuru evraklarının bir suretini ilgili vergi dairesine intikal ettirir. Bu mükelleflerin işe başlamayı bildirme yükümlülükleri yerine getirilmiş sayılır. Bildirim yükümlülüğünü süresi içinde yerine getirmeyen ticaret sicili memurları hakkında işe başlamanın zamanında bildirilmemesine ilişkin usulsüzlük cezası hükümleri uygulanır. “ hükmünü içermektedir. Ancak burada yeni bir şirketin kuruluşu ile beraber başka bir kuruluşunda kapatılması durumu bulunmaktadır. Bu sebeple tavsiyemiz Vergi dairesine yapılacak müracaatın mükellefin bizzat kendisi tarafından ve bu işlemler için oluşan evrakların tümü ile açıklamalı bir şekilde Vergi dairesine müracaat’ı yönündedir.
Vergi Usul Yasası 173 No.lu Tebliğde şirketlerin işe başlamalarının Vergi dairesine bildirilmesi ile ilgili olarak şu ifade yer almaktadır.
“Ticaret Siciline Tescili müteakip tüzel kişilik kazanacak sermaye şirketleri, ticaret siciline kaydolmadan önce veya ticaret siciline kaydolmak üzere müracaat edildiği gün işe başlama bildiriminde bulunacaklardır.”
Getirilen bu hükümlere göre, şirketin kuruluşunda tescil için ticaret sicili memurluğuna başvurulduğu gün aynı zamanda bağlı bulunulacak Vergi dairesine de başvuru yapılmalıdır. Vergi Dairesine yapılacak bildirimin posta ile taahhütlü olarak gönderilmesi de mümkündür. Bu takdirde bildirmenin postaya verildiği tarih vergi dairesine verilme günü kabul edildiğinden, en geç ticaret siciline müracaat edildiği gün, bildirimin postaya verilmesi gerekir.
Yukarıda açıklanan yeni kurulan şirketin vergi dairesine müracaatı ile ilgili işlemler ile beraber kapanacak olan şahıs işletmesinin kapanışı ile ilgili olarak ta aynı zamanda vergi dairesine bilgi vermek ve şahıs işletmesini kapatmak yerinde olacaktır.
Vergi Usul Yasası’nın 168. Maddesi işi bırakma bildiriminin, bildirilecek olayın vukuu tarihinden başlayarak bir ay içinde baş vurulmasını öngörmektedir.
Ancak burada istisnai bir durum bulunmaktadır. Vergi dairesine verilecek belgeler içinde kapanacak olan şahıs işletmesi ile ilgili belgelerin yanısıra katılınan şirket ile ilgili belgeler de bulunacaktır. Vergi dairesi bu sayede kapanacak olan şahıs işletmesinin hangi şirkete katıldığını takip edebilecektir.
Sosyal Sigortalar Kurumu’na Müracaat
Ferdi işletmenin kapanışı ile ilgili işlemlerden sonra bağlı bulunulan Sosyal Sigortalar Kurumu’na başvurularak, Sosyal Sigortalar Yasası’nın İşyerini Bildirme başlıklı 8. maddesinin son fıkrasındaki “Sigortalı çalıştırılan bir işin veya işyerinin başka bir işverene devrolunması veya intikal etmesi halinde de, yeni işveren bildirge vermekle yükümlüdür. Bu işlerde çalışan sigortalıların sigorta hak ve yükümleri devam eder.” hükümlere göre hareket edilir.
Bağlı Bulunulan Meslek Odasına Müracaat
Ticaret Sicili Memurluklarının Ticaret Odaları nezdinde bulunmasından dolayı Ticaret Sicili Memurluğuna müracaatın yapılması ile beraber Ticaret Odaları da kayıtlarını bu yeni duruma göre düzeltmektedirler. Meslek odası kaydı kapatırken, ferdi işletmenin başka bir şirket içinde yok olduğu notunu alır.
Duran Varlıkların Tescili İle İlgili İşlemler
Ticaret Sicili Gazetesinde katılım ile ilgili tescil ilânları yayımlandıktan sonra, ferdi işletmenin üzerinde devir için tescili gerektiren nakil vasıtası veya gayrimenkul gibi duran varlıklar var ise ilân gazetesi ile bu tescillerin yapılacağı yetkili devlet dairesine müracaat edilerek yeni şirket üzerine tescil ve devir işlemleri yaptırılır.
Alacaklar ve Borçlar Karşısındaki Durum
Türk Ticaret Yasası’nın ilgili hükümleri ferdi işletmenin bütün borç ve alacaklarının yeni şirket tarafından üstlenileceğini hüküm altına almıştır. Bu hükme göre tescil işlemi gerçekleştiği andan itibaren ferdi işletmenin bütün borç ve alacağı yeni şirketin olmuştur.
Defterlerin Durumu
Ferdi işletmenin defterleri Vergi Yasaları’ndaki ve SSK Mevzuatındaki saklama hükümlerine göre 5 yıl muhafaza edilir.
Yeni şirketin kullanacağı yasal defterler şirketin tescil edildiği tarih itibariyle yeni olarak tasdik ettirilerek kullanmayı başlanılır
4.7. Muhasebe İşlemleri
4.7.1. Devir Alınacak Şahıs İşletmesinin Muhasebe İşlemleri:
Devir alınan ferdi işletmenin muhasebesinde, kapama işlemleri yapılır. Kapanış ile oluşan bilanço yeni kurulan şirkete aynen devir olur.
4.7.2. Yeni Şirketteki Muhasebe İşlemleri
Yeni kurulan şirkete katılan ferdi işletme bütün varlığı ile gelmektedir. Konuya bu açıdan bakıldığında ferdi işletmenin kapanış bilançosu yeni şirkete aktif ve pasifi ile aynen uyumlanacaktır.
