İşletme hesabı esasına göre ticari kazanç ise, GVK'nin 39. maddesinde, bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ve giderler arasındaki müsbet fark olarak tanımlanmıştır. Elde edilen hasılat tahsil olunan paralarla tahakkuk eden alacakları; giderler ise, ödenen ve borçlanılan tutarları ifade eder. Mal alım satımı ile uğraşanlarda ticari kazancın bulunması için hesap dönemi sonundaki mal mevcudunun değeri gelirlere; dönem başındaki mal mevcudunun değeri ise giderlere kaydedilir.
Görüldüğü gibi ticari kazanç, ya işletme öz sermayesinin dönem sonu ve dönembaşı değerlerinin karşılaştırılması ile veya dönem içindeki gelir ve giderlerin farkınin alınması ile hesaplanabilmektedir.
Ticari kazancın bu şekilde hesaplanması sırasında VUK'nun yukarda gördüğümüz değerlemeye ilişkin hükümleri ile GVK'nun 40. ve 41. maddeleri hükümlerine uyulur.
Ticari bilançoya dahil olup iratları vergiden müstesna bulunan menkul kıymetlerin iratları ticari kazançtan indirilir.
KVK'nun 13. maddesi kurumlarda safi kurum kazancının GVK'nun ticari kazanç hükümlerine göre tesbit edileceğini açıklamıştır.
İndirilecek Giderler
GVK'nun 40. maddesi safi kazancın tesbit edilmesi için aşağıdaki giderlerin indirilmesini kabul eder.
(i) Ticari kazancın elde edilmesi ve devam ettirilmesi için yapılan genel giderler. İhracat, yurtdışında inşaat, onarma, montaj ve taşımacılık faaliyetinde bulunan mükelleflerin bu bentte yazılı giderlere ilave olarak bu faaliyetlerden döviz olarak elde ettikleri hasılatın %0 5 ini aşmamak üzere götürü olarak hesapladıkları giderler.
(ii) Hizmetli ve işçilerin iş yerinde veya iş yerinin müştemilatında iaşe, ibate, tedavi ve ilaç giderlerü, sigorta primleri ve emekli aidatı, giyim giderleri.
(iii) İşle ilgili olmak şartı ile mukavelenameye veya ilama veya kanun emrine istinaden ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar.
(iv) İşle ilgili yapılan işin önemi ve genişliğine uygun seyahat ve ikamet giderleri.
(v) Kiralama yoluyla edinilen veya İşletmeye dahil olup işte kullanılan taşıtlarıri giderleri.
(vi) İşletme ile ilgili olmak şartı ile, bina, arazi, gider, istihlak, damga ve belediye harçları ve kaydiyeler gibi aynı vergi, resim ve harçlar.
(vii) VUK hükümlerine göre ayrılan amortismanlar.
(viii) İşverenlerce sendikalara ödenen aidatlar. (ödenen aidatın bir aylık tutarı işyerinde işçilere ödenen bir günlük çıplak ücretin toplam tutarını aşamaz.)
Gelirin toplanmasında gelir kaynaklarının bir kısmından hasıl olan zararlar (GVK 80. maddede yazılı diğer kazanç ve iratlardan doğanlar hariç) diğer kaynakların kazanç ve iratlarından mahsup edilir.
GVK'nun 88. maddesine göre mahsup neticesinde kapatılmayan zararlar müteakip yılların gelirinden indirilir. Beş yıl içinde mahsup edilmeyen zarar bakiyesi müteakip yıllara devrolunamaz.
KVK'nun 14.maddesine göre Ticari kazanç gibi hesaplanan kurum kazancınn tesbitinde mükellefler aşağıdaki giderleri ayrıca gelirlerden indirilebilirler.
(i) Hisse senetleri ve tahvil ihraç giderleri.
(ii) İlk kuruluş ve organizasyon giderleri.
(iii) Genel kurul toplantıları için yapılan giderlerle birleşme, fesih ve tasfiye giderleri.
(iv) Sigorta şirketlerinde bilanço gününde hükmü devam eden sigorta mukavelelerinin istilzam ettiği sigorta teknik ihtiyatları.
(v) Eshamlı komandit şirketlerde komandite ortağın kar hissesi.
(vi) Genel bütçeye dahil dairelere, katma bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyeler ve köylere, Bakaiılar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflara, kamu menfaatine yararlı derneklere ve bilimsel araştırma ve gelitirme faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşlara makbuz karşılığında yapılan toplam olarak o yıla ait kurum. kazancının % 5'e kadar olan bağış ve yardımlar.
(vii) Beş yıldan fazla nakledilmemek şartıyla geçmiş yılların mali bilançolanna göre meydana gelen zararlar.
Tam mükellefiyette yurt dışı faaliyetlerden doğan zararlar, faaliyette bulunulan ülkenin vergi kanunlarına göre beyan edilen vergi matrahının o ülkenin mevzuatına göre denetim yetkisine sahip kuruluşlarca rapora bağlanması ve bu raporun aslı ile tercüme edilmiş bir örneğinin Türkiye'deki ilgili vergi dairesine ibrazı durumunda gider yazılabilir.
Türkiye'de Kurumlar Vergisinden istisna edilen kazançlarla ilgili yurtdışı zararlar yurt içindeki kazançlardan indirilemez.
(viii) Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kâr payları ile özel finans kurumlarınca kâr ve zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kâr payları.
Gider kabul edilmeyen indirimler ve ödemeler
GVK'nun 41. maddesi de gider olarak indirilmesi kabul edilmeyen harcamaları belirtmiştir. Bu madde hükmüne göre:
(i) Teşebbüs sahibi eşinin ve çocuklarının işletmeden çektikleri paralar veya aynen aldıkları sair değerler.
(ii) Teşebbüs sahibinin kendisine, eşine, küçük çocuklarına işletmeden ödenen aylıklar, ücretler, ikramiyeler, komisyonlar ve tazminatlar,
(iii) Teşebbüs sahibinin işletmeye koyduğu sermaye için yürütülecek faizler,
(iv) Teşebbüs sahibinin, eşinin ve küçük çocuklarının işletmede cari hesap veya diğer şekillerdeki alacakları üzerinden yürütülecek faizler,
(v) Her türlü para ve vergi cezaları ile teşebbüs sahibinin suçundan doğan tazminatlar gider olarak indirilemezler.
(vi) Her türlü alkol ve alkollıi içkiler ile tütün ve tütün mamullerine ait ilan ve reklam giderlerinin % 50 si (90/1081 sayılı BKK ile % sıfır olarak uygulanmaktadır),
(vii) Kiralama yolu ile edinilen veya işletmede kayıtlı olan yat, kotra, tekne, sürat teknesi gibi motorlu deniz, uçak ve helikopter gibi hava taşıtlarından işletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayanların giderleri ile amortismanları,
(viii) VUK hükümlerine göre dönem sonu stoklarını LIFO yöntemine göre değerleyen veya amortismana tabi iktisadi kıymetlerini yeniden değerlemeye tabi tutanların, işletmede kullandıkları yabancı kaynaklara ilişkin faiz, komisyon vade farkı, kar payı, kur farkı ve benzeri adlar altında yaptıkları giderler ve maliyet unsurları toplamına (yatırım maliyetine eklenen hariç) VUK hükümlerine göre tesbit edilmiş yeniden değerleme oranının Maliye Bakanlığınca o yıl için hesaplanan ticari kredi faiz oranına bölünmesiyle bulunan Indirim oranının uygulanması suretiyle bulunacak kısmın % 25 i,
Sanayi siciline kayıtli imalatçıların imalat faaliyetinde kullandıkları yabancı kaynaklara ait gider ve maliyet unsurları bu hüküm dışındadır.
GVK'nun 90. maddesine göre Gelir Vergisi ile diğer şahsi vergiler ve her ne şekilde olursa olsun vergi cezaları ve para cezaları, gecikme zamları ve faizler Gelir Vergisi matrahından ve gelir unsurlarından indirilemez.
KVK'nun 15. maddesine göre gider olarak indirilmesi kabul edilmeyen harcamalar ise şunlardır :
(i) Özsermaye üzerinden hesaplanan veya ödenen faizler,
(ii) Örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizler,
(iii) Sermaye şirketlerince dağıtılan örtülü kazançlar,
(iv) Her ne şekilde ve ne isimde olursa olsun ayrılan ihtiyatlar,
(v) Dar mükellefiyete tabi kurumlarda, bu kurumtar hesabına yaptıkları alım satımlar için ana merkeze veya Türkiye dışındaki şubelere verilen faizler, komisyonlar ve benzerleri, ana merkezin veya Türkiye dışındaki şubelerin giderlerine veya zararlarına iştirak etmek üzere ayrılan hisseler.
(vi) Bu kanuna göre hesaplanan Kurumlar Vergisi ile her türlü para cezaları, vergi cezaları ve Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkındaki Kanun hükümlerine göre ödenen cezalar, gecikme zamları ve faizler,
(vii) Kanunlarla veya kanunların verdiği yetkiye dayanılarak tesbit edilen hadler saklı kalmak üzere, menkul kıymetlerin itibari.değerlerinin altında satışından doğan zararlar ile ödenerı komisyonlar ve benzeri her türlü giderler.
(viii) VUK hükümlerine göre ödenen gecikme faizleri
(ix) Her türlü alkol ve alkollü içkiler ile tütün ve tütün mamullerine ait ilan ve reklam giderlerinin % 50'si. (90/1081 sayılı BKK ile % sıfır olarak uygulanmaktadır)
(x) Kiralama yolu ile edinilen veya işletmede kayıtlı olan yat, kotra, tekne, sürat teknesi gibi motorlu deniz, uçak ve helikopter gibi hava taşıtlarından işletmelerin esas faaliyet konusu ile Ilgili olmayanların giderleri ile amortismanları,
(xi) VUK hükümlerine göre dönem sonu stoklarını LIFO yöntemine göre değerleyen veya amortismana tabi sabit kıymetlerini yeniden değerlemeye tabi tutan kurumlarının (Sigorta ve Finans kurumları hariç) GVK'nun 41/8 maddesi hükmü çerçevesinde hesapladıkları giderleri
GVK'nun 57. ve 58. maddeler, aynı kanunun ticari kazancın tesbitinde indirilecek ve indlrilmeyecek giderleri açıklayan 40 ve 41. maddelere paralel olarak zirai kazancın tesbitinde kabul edilen ve kabul edilmeyen giderleri açıklamaktadır.
