GVK'nun 24. maddesinin 1. fıkrası, Harcırah Kanuna tabi kurumlar tarafından Harcırah Kanunu hükümleri uyarınca harcırah veya yolluk olarak yapılan ödemelerin; aynı maddenin 2. fıkrası Harcırah Kanunu dışında kalan Müesseseler tarafından idare meclisi başkanı ve üyeleri ile denetçilerine, tasfiye memurlarına ve hizmet erbabına Harcırah Kanununa tabi olsun olmasın her türlü sözleşmeli personele verilen gerçek yol giderlerinin tamamı ile yemek ve yatmak giderlerine karşılık verilen gündeliklerin gelir vergisinden istisna edilmiş olduğunu belirtmiştir. Buradaki gerçek yol giderlerinden kasıt bunların belgelendirilmesi ve işin icabına uygun olmasıdır.
2772 sayılı kanunun 3. maddesi ile GVK'nun 24. maddesinin 2 numaralı bendi değiştirilmiştir. Değişikliğe göre; Harcırah Kanunu kapsamı dışında kalan müesseseler tarafından hizmet erbabına ödenen fıili yemek ve yatmak giderleri 1 .1.1983 tarihinden itibaren Devlet Memurlarına ödenen gündeliklerle mukayesede dikkate alınmamıştır. Ancak , yemek ve yatmak giderlerinin tevsik edilmemesi halinde, bu giderlere karşılık olarak verilen gündeliklerin aynı aylık seviyesindeki Devlet Memurlarına verilen miktarı veya Devletçe verilen gündeliklerin en yüksek haddini aşan kısmı ücret olarak vergiye tabi tutulmuştur. Danıştay 4. Dairesinin 1980 yılındaki bir kararına göre kurumlarda yönetim kurulu başkanı ve üyeleri ile limited şirketlerdeki yönetici durumdaki ortaklar için en yüksek devlet memuru gündeliği kıyaslamada esas alınır.
Diğer taraftan, anılan personele fiili yemek ve yatmak giderleri dışında gündelik de ödendiği takdirde bu gündeliklerin tamamının ücret olarak vergiye tabi tutulacağı belirtilmiştir.
GVK'nun 40/4 maddesi de, işle ilgili ve yapılan işin önemi ve genişliği ile uygun seyahat ve ikamet giderlerinin gelirlerden indirilebileceğini belirtmiştir. Ancak, seyahat maksadının gerektirdiği süreye ait olmak şartını ilave etmiştir. Şüphesiz, seyahat süresinin ilgili işin gerektirdiği süreyi de aşmaması gerekmektedir.
Harcırah Kanunu kapsamı dışında kalanlara ödenen yolluklar, gerçek yol giderleri olarak ve belgeleri ile tevsik edilmek suretiyle herhangi bir kısıtlamaya sokulmadan gelir vergisinden muaftır.
Harcırah Kanunu kapsamı dışında kalanlar tevsik edilmemiş yeme ve yatma gideri karşılığı olarak ödenen ve Harcırah Kanunu hükümleri ile sınırlandırılmış olan gündelikler iç ve dış seyahatlere göre değişiklik arzetmektedir. Yemek ve yatmak giderlerinin fiili tutarları ile kısmen belgelenmesi halinde devlet memurlarına ödenen gündeliğin 2/3'ü yemek 1/3'ü yatma karşılığı olduğuna göre hareket edilip eksik kısım bu oranda hesaplanıp götürü olarak ödenebilir. Aynı gün sonuçlanan seyahatiarda öğle ve akşam yemek vakitlerinden birini geçirenlere gündeliğin 1/3'ü, ikisini geçirenlere 2/3'ü, geceyi de geçirenlere tamamı verilir. Gidilen yerde işverene ait misafirhanede kalınması durumunda yatma gideri karşılığı ödeme yapılmaz. Sadece yemek giderleri tahakkuk etttirilir.
Yurtdışı gündelikler gidilecek ülkeye göre Bakanlar Kurulu Kararı ile döviz cinsinden belirlenmiş olup ilk on gün için % 50 zamlı olarak hesaplanır. Yurtdişı seyahatlerde seyahat süresinin ilk 10 günü için yurtdışında yatacak, yer temini için ödedikleri ücretleri fatura ile belgeleyen personele fatura bedelinin % 50 arttırılmış olarak hesaplanan gündeliklerinin % 40 ını aşması halinde aşan kısmın % 70 i ayrıca ödenir. Ancak, yatacak yer temini için ödenen ilave tutar hesaplanan gündeliklerinin, aylık ücret seviyelerinden I-III nolu sütundaki gösterilenler için % 100'ünden, IV-VII sütunda gösterilenler için % 80 inden, diğerleri için % 60 ından fazla olamaz. Yurtdışı gündeliklerin Türk Lirası cinsinden miktarı T.C. Merkez Bankasınca ilan edilen cari effektif/döviz satış kuruna göre bulunur. İşin gerektirdiği süreye göre hesaplanan gündelikleri aşan yurtdışı yeme ve yatma giderleri karşılığı ücret olarak vergiye tabidir. Yurtdışında görevlendirilen bordroya tabi değilse serbest meslek ödemesi şeklinde vergilendirilir. Görevli bordroya tabi ise asıl ücreti ile birlikte vergilendirilir. Harcırah Kanuna uygun yevmiye tutarı üzerinden verilen gündeliklerin fazla kısmı netten brüte gitmek suretiyle ücret olarak vergilendirilecektir. Gündeliklerin kanuni haddi aşan kısmının normal ücretle birleştirilmeden stopaja tabi tutulması daha doğrudur. Çünkü bunlar sigorta kesintisine tabi değildirler.
Netten brüte gitme formülü şu şekildedir:
X= (a+b)/c
Bu formülde; X ücret sayılan brüt yolluk; a, seyahat harcamasının istisna düşüldükten sonra kalan net kısmı; b, kanuni yolluk miktarı* Damga Vergisi nisbeti (% 06), c ise 1 rakımından Gelir Vergisi ve Damga Vergisi oranlarının toplamının çıkarılmasıyla bulunan orandır.
Bulunan brüt ücret üzerinden Gelir Vergisi ve Damga Vergisi hesaplanarak tahakkuk ettirllecek ve gerçek yol giderleri, seyahat harcaması istisnası, ücret sayılan seyahat harcamasına isabet eden vergiler toplamı gider olarak muhasebeleştirilecektir.
GVK'nun 40/4. maddesi hükmü incelendiğinde, ferdi teşebbüs ve şahıs işletmelerinde, mükellefin seyahat giderlerinln tamamı mantıki ölçüler içinde gidere yazılabilir. Ayni şekilde, ticari seyahat dövizlerinin tümü zaman ve amaca uygun olması şartıyla gidere yazılabllir.
Bu durumda, sermaye şirketleri için söz konusu olan sınırlamalar ve vergileme sorunları şahıs işletmeleri için söz konusu değildir.
İş seyahatlerinde özel arabaların kullanılması durumunda, işin bulunduğu yere, gidiş ve gelişlerde araba ile ilgili akaryakıt ve tamir faturaları GVK 40/1, 40/4 ve 5. maddelerine göre gidere yazılabilir.
Danıştay 4. Dairesinin 1984 yılında aldığı bir kararda dış seyahat süresince yapılan giderlerin belgelendirilmesi durumunda söz konusu harcamaların kabul edilmesi gerektiği bu giderlerin belgelendirilmemesi durumunda ise giderİerin kabul edilebilmesinin görülen işin genişliği ile uyumlu olmasına bağlı olduğu belirtilmiştir.
Günümüz kambiyo mevzuatındaki kolaylıklar gözönünde bulundurulursa yurt dışı harcamaların belgelendirilmesi, belgelendirilememesi durumunda işin genişliği ile uyumlu olması yerinde bir davranış olur.
