İşçi- İşveren-İşyeri : Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan kişiye işçi, işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye veya tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denir. İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi ve maddi olmayan unsurlarla işçinin birlikte örgütlendiği yere işyeri denir.İşin niteliği ve yürütümü bakımından işyerine bağlı olan yerler ile dinlenme, yemek, uyku, muayene ve mesleki eğitim yerleri de işyeri sayılır. İşveren adına hareket eden işin ve işyerinin yönetiminde görev alan kimseye işveren vekili denir.
İstisnalar : Aşağıda belirtilen işlerde ve iş ilişkilerinde bu kanun hükümleri uygulanmaz:
- Deniz ve hava taşıma işlerinde, 50 den az işçi çalıştıran, tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde çalışanlar. Bir ailenin üyeleri ve 3. dereceye kadar olan hısımları arasında dışarıdan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde, Ev hizmetlerinde, Çıraklar hakkında, Sporcular hakkında, Rehabilite edilenler hakkında, 507 sayılı esnaf ve sanatkarlar kanununun 2. maddesine uygun 3 işçi çalıştırılan iş yerlerinde, </LI>
İş Sözleşmesi : Bir tarafın bağımlı olarak iş görmeyi (işçi), diğer tarafın da (işveren) ücret ödemeyi üstlendiği bir sözleşmedir. Süresi 1 yıl veya daha fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı yapılması zorunludur.Yazılı sözleşme yapılmayan hallerde, işveren en geç iki ay içinde; genel ve özel çalışma koşullarını, günlük ve haftalık çalışma süresini, ücret ve eklerini, sözleşmenin feshi halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri gösteren belgeyi vermekle yükümlüdür. İş sözleşmesi iki aylık süre dolmadan sona ermiş ise en geç işin sona erdiği tarihte bu bilgilerin yazılı olarak işçiye verilmesi gerekir.
İşçinin ve İşverenin Hizmet Akdinden Doğan Borçları :
İşçinin Borçları :
– İş görme borcu : İşçinin iş sözleşmesinden doğan temel borcudur. İşçi kural olarak yüklendiği işi bizzat yapmak zorundadır.
– İşverenin Talimatına(İtaat) Uyma : İşçi yüklendiği işi işverenin emir ve talimatına uyun olarak yerine getirmekle yükümlüdür.
– Sadakat Borcu : İşçi, işverenin işi ve işyeri ile ilgili çıkarlarını korumak ve bunlara zarar verecek davranışlardan kaçınmak zorundadır.
İşverenin Borçları :
– Ücret ödeme borcu
– İşçiyi Koruma Borcu : İşveren işçinin sağlığı ve işin güvenliği ile ilgili önlemleri almakla yükümlüdür.
– Eşit İşlem Yapma Borcu : İşyerinde çalışan işçilere eşit davranmak zorundadır.
Sürekli ve Süreksiz İş Sözleşmeleri : Nitelikleri bakımından 30 iş günü süren işlere süreksiz iş, bu süreden daha fazla süren işlerde sürekli iş denir.
Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri : İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde sözleşme belirsiz süreli sayılır.Belirli süreli işlerde veya belli ir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı olarak yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir.Belirli süreli iş sözleşmesi esaslı bir neden olmaksızın birden fazla üst üste (zincirleme) yapılamaz. Aksi halde iş sözleşmesi başlangıçtan itibaren belirsiz süreli kabul edilir.
Kısmi Süreli- Tam Süreli İş Sözleşmesi : İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmı süreli iş sözleşmesidir.Kısmı süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, ayrımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt sözleşmenin kısmı süreli olmasından dolayı tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz. Emsal işçi, işyerinde aynı veya benzer işte belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan işçidir.
Çağrı Üzerine Çalışma : Yazılı sözleşme ile, işçinin yapmayı üstlendiği iş ile ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi, çağrı üzerine çalışmaya dayalı kısmı süreli bi
bir iş sözleşmesidir. Çağrı üzerine çalıştırılmak üzere çalıştırılmak için belirlenen sürede işçi çalıştırılsın veya çalıştırılmasın ücrete hak kazanır.
Deneme Süreli İş Sözleşmesi : Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki aydır. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle 4 aya kadar uzatılabilir.Deneme süresi içinde taraflar, bildirim süresine uymadan ve tazminatsız olarak sözleşmeyi feshedebilirler.
Takım Sözleşmesi : Birden çok işçinin meydana getirdiği bir takımı temsilen bu işçilerden birinin takım klavuzu sıfatıyla işverenle yaptığı sözleşmeye takım sözleşmesi denir. Takım sözleşmesi mutlaka yazılı olarak yapılmalı ve sözleşmede her işçinin alacağı ücret ayrı ayrı gösterilmelidir.
Süreli Fesih : Belirsiz süreli iş sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir. İş Sözleşmesi;
– İşi 6 aydan az sürmüş işçi için iki hafta,
– İşi altı aydan 1,5 yıla kadar süren işçi için dört hafta,
– İşi 1,5 yıldan 3 yıla kadar sürmüş işçi için altı hafta,
– İşi 3 yıldan fazla sürmüş işçi için sekiz hafta,
Sonra feshedilmiş sayılır. Bu süreler asgari olup sözleşme ile arttırılabilir. Bildirim şartına uymayan taraf, bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır.İş sözleşmesinin fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda işçiye bildirim süresinin 3 katı tutarında tazminat ödenir.
Feshin Geçerli Sebebe Dayandırılması : 30 veya daha fazla işçi çalıştıran iş yerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işveren , işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, iş yerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir nedene dayanmalıdır. Özellikle aşağıdaki sebepler fesih için geçerli sebep sayılmaz:
– Sendikal faaliyette bulunmak,
– İşveren aleyhine idari ve adli makamlara başvurmak,
– Irk, cinsiyet, medeni hal, din ve siyasi görüş vb nedenler,
– Kadın işçilerin çalıştırılmasının yasak olduğu sürelerde işe gelmemek.
Sözleşmenin Feshinde Usul : İşveren fesih bildirimini yazılı olarak yapmak ve fesih sebebini açık ve kesin bir şekilde belirtmek zorundadır. Savunması alınmadan bir işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesi, o işçinin davranışı veya verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez.
Fesih Bildirimine İtiraz : İş sözleşmesi feshedilen işçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadığı iddiası ile fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde iş mahkemesinde dava açabilir. Feshin geçerli bir nedene dayandığını ispat yükümlülüğü işverene aittir.
Geçersiz Sebeple Yapılan Feshin Sonuçları : İşverence geçerli bir sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkemece tespit edilerek geçersizliğine karar verildiğinde işveren işçiyi bir ay içinde işe başlatmak zorundadır. İşveren işçiyi 1 ay içinde işe başlatmazsa , işçiye en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlüdür.Mahkeme feshin geçersizliğine karar verdiğinde tazminat tutarını da belirler.İşçi kesinleşen mahkeme kararının kendisine tebliği tarihinden itibaren 10 gün içinde işe başlamak için işverene başvurmak zorundadır. İşçi bu süre içinde başvuruda bulunmazsa işverence yapılan fesih geçerli bir sebep sayılır.
Çalışma Koşullarında Değişiklik ve İş Sözleşmesinin Feshi : İşveren, iş sözleşmesiyle veya iş sözleşmesinin eki niteliğindeki personel yönetmeliği ve benzeri kaynaklarla veya işyeri uygulamalarıyla oluşan çalışma koşullarında esaslı bir değişikliğe ancak durumu işçiye yazılı olarak bildirmek suretiyle yapabilir.Bu şekle uygun olarak yapılmayan ve işçi tarafından altı gün içinde yazılı olarak kabul edilmeyen değişikliler işçiyi bağlamaz. İşçi değişiklik önerisini bu süre içinde kabul etmezse, işveren değişikliğin geçerli bir nedene dayandığını veya fesih için başka bir geçerli nedenin bulunduğunu yazılı olarak açıklamak ve bildirim süresine uymak suretiyle sözleşmeyi feshedebilir.
Yeni İşverenin Sorumluluğu : Süresi belirli olan veya olmayan sürekli iş sözleşmesi ile bir işverenin işine girmiş olan işçi, sözleşme süresinin bitmesinden önce veya bildirim süresine uymaksızın işini bırakıp başka bir işverenin işine girerse sözleşmenin bu suretle feshinden ötürü işçinin sorumluluğu yanında, ayrıca yeni işveren de aşağıdaki hallerde birlikte sorumludur:
– İşçinin bu davranışına, yeni işe girdiği işveren sebep olmuşsa,
– Yeni işveren, işçinin bu davranışını bilerek onu işe almışsa,
– Yeni işveren işçinin bu davranışını öğrendikten sonra dahi onu çalıştırmaya devam ederse,
İşçinin Haklı Sebeple Derhal Fesih Hakkı : Süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir.
I – Sağlık Sebepleri :
1. İşin yapılması, işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı ve yaşayışı için tehlikeli olursa,
2. İşveren veya başka bir işçinin bulaşıcı hastalığı bulunması (işçinin doğrudan görüştüğü),
II – Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller.
1. Sözleşme yapılırken, işveren sözleşmenin esaslı noktalarında işçiyi yanıltmışsa,
2. İşveren işçinin veya aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler söylemesi veya cinsel tacizde bulunması,
3. İşveren işçiye veya aile üyelerinden birine karşı hapsi gerektirir suç ilerse,
4. İşçinin iş yerinde başka bir işçi veya 3. kişilerce cinsel tacize uğraması halinde, bu durumun işveren bildirilmesi halinde gerekli tedbirler alınmaz ise.
5. İşçinin ücreti kanun ve sözleşme şartlarına uygun olarak ödenmezse,
III- Zorlayıcı Sebepler : İşçinin çalıştığı iş yerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebeğler ortaya çıkarsa.
İşverenin Haklı Sebeple Derhal Fesih Hakkı : Süresi belirli olsun veya olmasın işveren, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir.
I – Sağlık Sebepleri :
- İşçinin kendi kadından, derli toplu olmayan yaşantısından veya içkiye olan düşkünlüğünden doğacak bir hastalığa uğraması halinde bu sebeple doğacak devamsızlığın ardı ardına üç işgünü veya bir ayda beş iş gününden fazla sürmesi, İşçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilmeyecek nitelikte olduğu ve işyerinde çalışmasında sakınca bulunduğunun Sağlık Kurulunca saptanması durumunda, </LI>
II – Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller :
- İş sözleşmesinin yapıldığı sırada işçinin, iş için gerekli vasıfları taşımadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek veya gerçeğe aykırı bilgiler vererek işvereni yanıltması, İşçinin, işveren veya aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarf etmesi veya davranışta bulunması, İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması, İşçinin, işverene onun aile üyelerinden birine veya başka bir işçiye sataşması, İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanarak hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması, İşçinin iş yerinde, yedi günden fazla hapis ile cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi, İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir nedene dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü veya bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi. İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi, İşçinin kendi isteği ve savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp ta eli altında bulunan malzemeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması. </LI>
III – Zorlayıcı Sebepler : İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alı koyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması,
IV – İşçinin göz altına alınması veya tutuklanması halinde devamsızlığın 17. maddede belirtilen bildirim süresini aşması.
Derhal Fesih Hakkını Kullanma Süresi :Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hallere dayanarak işçi ve işveren için tanınmış olan fesih hakkı, iki taraftan birinin bu çeşit davranışlarda bulunduğunu diğer tarafın öğrendiği günden başlayarak altı işgünü geçtikten ve her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren 1 yıl sonra kullanamaz. Ancak işçinin olayda maddi çıkar sağlaması halinde 1 yıllık süre uygulanmaz.
Yeni İş Arama İzni : Bildirim süresi içinde işveren , işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. İş arama izninin süresi günde 2 saatten az olamaz ve işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanır. İşveren yeni iş arama iznini vermez veya eksik verirse o süreye ilişkin ücreti ödemek zorundadır.
Toplu İşçi Çıkarma : İşveren; ekonomik teknolojik, yapısal, işyeri ve işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkartmak istediğinde bunu en az 30 gün önceden bir yazı ile; işyeri sendika temsilcilerine ilgili bölge müdürlüklerine ve T. İş kurumuna bildirir.
İşyerinde çalışan işçinin;
1- 20 – 100 işçi arasında ise; en az 10 işçinin,
2- 101- 300 işçi arasında ise; en az % 10 oranında işçinin,
3- 301 üzeri ise; en az 30 işçinin
işine 17. madde uyarınca ve bir aylık süre içinde aynı veya farklı tarihlerde son verilmesi toplu işçi çıkarma sayılır.
Özürlü, Eski Hükümlü , Terör Mağduru Çalıştırma : İşverenler 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları işyerlerinde % 6 oranında bu işçilerden çalıştırmak zorundadır.
Ücret ve Ücretin Ödenmesi : İşçiye, iş karşılığında işveren tarafından verilen paradır. Ücret en geç ayda bir ödenir. Ücret alacaklarında zaman aşımı 5 yıldır.
Ücret Garanti Fonu : İşverenin konkordato ilan etmesi , işveren için aciz vesikası alınması veya iflas nedeniyle işverenin ödeme güçlüğü içine düştüğü hallerde geçerli olmak üzere, işçinin son üç aylık ücret alacaklarını karşılamak amacı ile işsizlik sigortası kapsamında Ücret Garanti Fonu oluşturulmuştur. Ücret Garanti Fonu, işverenlerce işsizlik sigortası primi olarak yapılan ödemelerin yıllık toplamının % 1 i dir. Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir sebepler dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.
Ücret Kesme Cezası : İşveren, toplu sözleşme veya iş sözleşmesinde gösterilmiş olan sebepler dışında işçiye ücret kesme cezası veremez. Ücret kesme cezası işçiye bildirilmelidir ve ayda 2 günlük ücretten fazla olamaz.
Yarım Ücret : 24 ve 25. maddelerin III nolu bendinde gösterilen zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalıştırılamayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir.
Fazla Çalışma Ücreti : Fazla çalışma haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Fazla çalışma ücreti, normal çalışma ücretinin 1 katıdır. Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle, 45 saatin altında belirlenmiş olması halinde, 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Bu durumda işçiye % 25 arttırılarak ücret ödenir.
Ücretli İzin : İşyerinde işe başladığı günden itibaren deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yılık ücretli izin verilir. Çalışma süresi:
– 1 – 5 yıl arası ise 14 gün
– 5 – 15 yıl arası ise 20 gün
– 15 yıl üzeri ise 26 günden az olamaz.
– 18 yaş ve daha küçük işçilerle elli yaş üzeri işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz.
Kıdem Tazminatı : İşçilerin iş sözleşmelerinin;
1 – İşveren tarafından 24 maddede belirtilen ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık dışındaki sebeplerle feshedilmesi,
2 – İşçi tarafından, iş sözleşmesinin 25. maddede belirtilen nedenlerle feshedilmesi,
3 – Muvazzaf askerlik hizmeti nedeniyle,
4 – Kanunla kurulan kurum ve sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malüllük aylığı veya toptan ödeme almak amacıyla feshedilmesi,
5 – Kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kendi arzusu ile sona erdirmesi,
6 – İşçinin ölümü halinde,
İşçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücret tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.
