Dış Ticaret

II. Dünya Savaşı’ndan sonra dünya ticaretinin serbestleştirilmesi amacıyla önemli adımların atılması sonucu iki önemli doğrultuda ilerlenmiştir. Bunlardan biri, kısaca GATT olarak ifade ettiğimiz Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması çerçevesinde yapılan gümrük tarifeleri ve diğer dış ticaret kısıtlamalarının tüm üye ülkelere karşılıklı olarak indirilmesidir. Bunu “evrensel yaklaşım” olarak da ifade etmekteyiz. Diğeri ise bir grup ülke arasında oluşturulan iktisadi birleşme hareketleridir. Bu hareketler; genellikle bir coğrafi bölgede yer alan ülkeler arasındaki ticaretin serbestleştirilmesi amacıyla yapılmıştır.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki uluslararası ekonomik ve mali sistemin temeli 1944’te toplanan Bretton Woods Konferansı’nda atılmıştır. Konferansın sonucunda kurulmasına karar verilen iki örgütten birisi olan Dünya Bankası, Avrupa ekonomilerinin onarımına katkıda bulunmak ( daha sonraları AGÜ’lere kalkınma yardımı sağlamak ), ikincisi olan Uluslararası Para Fonu ( IMF ) da uluslar arası parasal ve mali sistemin düzenli biçimde işlemesini sağlamakla görevli idi.

Gümrük birliklerinin ekonomik teorisi çok karışıktır. Bunda hem serbest ticaretin hem de daha fazla müdahalelerin unsurları vardır. Nitekim gümrük birliğine katılanlar arasında daha fazla serbest ticaret yaratılırken, gümrük birliği dışından gelecek rekabete karşı daha fazla koruma söz konusudur. Dışarıdan gelecek rekabete karşı korunma artmıştır. Çünkü, birliğe dahil bir memleketteki üreticinin pazarı genişlemekte ve yalnız kendi memleketindeki dışa karşı korunmadan değil, ortak memleketlerdeki korunmadan bile istifade etmektedir. Bu bakımdan gümrük birliklerini hem serbest ticaretçiler hem de müdahaleciler müdafaa veya tenkit edebilmektedirler.

Dış ticaretin önündeki tüm engellerin kaldırılması sonucunda oluşan ekonomik birlik içindeki piyasalarda bazı değişiklikler meydana gelecektir. Örneğin; bazı mallar pahalılaşacak, bazı mallar ucuzlayacaktır. Bunun nedeni malların yapısında ve kalitesinde değişiklikler oluşacak bu da ülkenin gelir ve gider düzeyinde değişikliklere yol açacaktır. Bütün bu etkilenmeler sonunda, değişik yapıdaki ülkelerin gümrük vergileri ve diğer kısıtlamaları kaldırarak bir iç pazar kurmalarından kaynaklanmaktadır.

Teknolojik düzey, talep yapısı, sanayilerin faktör yapısı gibi yapısal parametrelerin sabit kaldıkları varsayımı altında, birlik kurulması sonucu bölge içinde kaynaklarının yeniden dağılımı nedeniyle ortaya çıkan etkilere “statik etkiler” denir. Statik etkide zaman ve ona bağlı değişme faktörü yer almaz.

Ekonomik birleşmeler teorisine statik bir yaklaşım yapan geleneksel gümrük birlikleri teorisi, birleşmelerin sağlamış olduğu yararları tam olarak açıklığa kavuşturamamışlardır. Tam rekabet, tam istihdam ve ülkeler arasında mal hareketliliği varsayımlarına dayanan geleneksel teori, birliğin üye ülkelerdeki istihdam seviyesi, prodüktivite ve büyüme hızlarındaki değişme ve talep yapısı üzerindeki etkilerinin belirlenmesinde yararlı olmamaktadır. Örneğin; ekonomideki verimlilik ve büyüme hızlarındaki gelişmeler ancak içsel ve dışsal ekonomiler ve kaynakların optimum dağılımının açıklanmasıyla belirlenebilir. Dinamik teoride faktör donatımı, talep yapısı, üretim kapasitesi, teknolojik seviye, ticaret ve tüketim kalıbı devamlı değişim içindedir.

Ekonomik bütünleşme hareketlerinin son aşamasıdır. Uygulanacak olan, ekonomik, mali, sosyal ve parasal politikaların birlik tarafından ortak biçimde belirlenmesi ve ortak bir para birimine geçilmesini ifade eder.

Gümrük birliklerinde üye ülkeler arasında, gümrük tarife duvarlarının kaldırılması ve serbest ticaret alanlarının genişlemesi sonucunda refah arttırıcı gelişmeler olduğu için, üçüncü ülkelere karşı uygulanan gümrük duvarları nedeni ile refah azaltıcı etkenler de oluşabilir. Tam Rekabet Piyasasının geçerli olduğu bir dünya piyasasında optimum refaha ulaşmak için en iyi yol Pareto optimumudur. Fakat, gümrük birliklerinde optimum refaha ulaşmak söz konusu değildir. Burada refahın arttırılması söz konusudur. Bu da “ikinci en iyi durum” teorisinin içinde ele alınabilir.

Ekonomik birliğe geçiş için ortak olarak benimsenecek bazı konular bulunmaktadır.

Farklı gelişme düzeylerinde bulunan ülkelerin, serbest mal ve faktör hareketlerine dayanan bir iktisadi birlik kurmaları durumunda, serbest piyasa düzeni bu bölgeler arasında gelişme dengesizliğini arttırıcı hareketlere neden olabilir. Böylece zengin ülkeler daha zengin, fakir ülkeler de daha fakir duruma gelebilirler. İsveçli İktisatçı Gunnar Myrdal tarafından ortay atılan bu görüş kutuplaşma (polarizasyon) teorisi olarak bilinmektedir.